Portal Promocji Eksportu

Turcja-UE: Pierwsze wystąpienie Turcji z wnioskiem o przyjęcie do ówczesnej EWG miało miejsce w lipcu 1959 r., wkrótce po powstaniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (1958 r.). Podjęte wówczas negocjacje doprowadziły do podpisania obowiązującej od 1.XII.1964 r. umowy stowarzyszeniowej Turcja-EWG, znanej jako “umowa ankarska”. Umowa przewiduje 3 etapy realizacji umowy celnej, którą przyjęto jako instrument doprowadzenia do integracji i pełnego członkostwa Turcji w EWG. W 1987 r. Turcja wystąpiła z formalnym wnioskiem o przyjęcie do Wspólnoty Europejskiej w oparciu o art. 237 Traktatu Rzymskiego. W grudniu 1999 r., podczas spotkania na szczycie Rady UE w Helsinkach, Turcji nadano status kraju kandydującego i rozpoczęto publikację regularnych raportów nt. postępu dostosowania Turcji do pełnego członkostwa w UE.

W ślad za potwierdzeniem przez Radę UE w grudniu 2004 r. wypełnienia przez Turcję kryteriów kopenhaskich, 3.X.2005 r. rozpoczęto negocjacje akcesyjne poprzez przyjęcie przez Radę UE dokumentu definiującego zasady, procedury oraz zakres negocjacji ("Negotiation Framework Document"), z uwzględnieniem doświadczeń 5. procesu rozszerzeniowego i efektów ewolucji unijnego acquis. Dokument ten określa 3 filary, na których mają się opierać negocjacje akcesyjne: wypełnienie bez żadnych odstępstw kryteriów kopenhaskich oraz przyjęcie i przyspieszenie reform politycznych; wdrożenie unijnego acquis; podjęcie i wzmocnienie dialogu ze społeczeństwem obywatelskim oraz wypracowanie w tym względzie strategii komunikacji z obywatelami Turcji i UE.

Pomoc przed-akcesyjna (IPA): Poprzez różnorodne instrumenty finansowe UE wspiera rozwój społeczno-gospodarczy krajów partnerskich, a w przypadku krajów europejskich aspirujących do członkostwa w UE, zwiększona pomoc finansowa po uzyskaniu statusu kraju kandydackiego nosi nazwę pomocy przed-akcesyjnej, rozumianej jako pomoc w przygotowaniach do członkowstwa w UE.

Ustalone w 1993 r. kryteria członkowstwa w UE („kryteria kopenhaskie”), odnoszą się do niezbędnych działań politycznych, legislacyjnych i administracyjnych, jakie muszą być podjęte w celu zbliżenia kraju kandydackiego do standardów UE. Nadrzędnym celem funduszy przed-akcesyjnych jest poprawa jakości życia obywateli poprzez długofalowe procesy zmian w odniesieniu do społeczeństwa i gospodarki jako całości, dlatego realizacją projektów zakwalifikowanych do finansowania z tych środków zajmują się głównie instytucje państwowe i organizacje pozarządowe. Instytucje korzystające z funduszy UE projektują i wdrażają politykę wspólnotową w różnych dziedzinach, takich jak ochrona zdrowia, edukacja, infrastruktura, rozwój obszarów wiejskich, itp. Część funduszy kierowana jest do organizacji społeczeństwa obywatelskiego wspierających reformy w tych obszarach.

Priorytety

Od 2001 r. Turcja otrzymuje pomoc przed-akcesyjną UE w ramach Tureckiego Instrumentu Finansowego (Turkish Financial Instrument), przekształconego w 2007 r. w Instrument Pomocy Przedakcesyjnej (IPA). IPA przeznaczony jest zarówno dla krajów, którym przyznano status kandydacki, jak i dla uznanych za potencjalnych kandydatów do członkostwa w UE. IPA rozszerza ponadto przed-akcesyjną pomoc finansową na nowe obszary (środowisko naturalne, transport, konkurencyjność regionalna, rozwój zasobów ludzkich oraz rozwój obszarów wiejskich, zarządzanych wg tych samych reguł funduszy strukturalnych). Turcja korzysta również z programów wspólnotowych (Community Programmes), finansowanych częściowo ze środków IPA.

Tureckie instytucje i/lub osoby fizyczne przedstawiają propozycje projektów Programów Krajowych (National programmes), które mają na celu wspieranie reform w obszarach uznanych za priorytety członkostwa w UE. Po dwustronnych konsultacjach, zaakceptowane projekty wpisuje się corocznie do programu krajowego, a UE przekazuje środki finansowe na ich wdrożenie.

Celem programów współpracy transgranicznej (Cross border cooperation) jest poprawa relacji UE z jej sąsiadami oraz wsparcie współpracy w ramach wspólnych projektów, natomiast programy twinningowe wspomagają transfer wiedzy o systemie prawnym UE z krajów członkowskich do krajów kandydackich w drodze współpracy pomiędzy instytucjami publicznymi w Turcji z ich odpowiednikami w krajach członkowskich UE – przykładowo, Turecki Instytut Patentowy współpracuje z niemieckim urzędem patentowym w zakresie poprawy poziomu ochrony praw własności intelektualnej (IPR) w Turcji. Jako kraj kandydacki, Turcja może uczestniczyć w programach wspólnotowych i agencjach, powołanych dla zwiększania współpracy pomiędzy organizacjami w krajach członkowskich UE w określonej dziedzinie, pod warunkiem podpisania umowy o uczestnictwie w programie lub przystąpieniu do agencji oraz wniesieniu opłaty związanej z takim uczestnictwem. Udział Turcji w programach edukacyjnych umożliwia m.in. wzajemną wymianę studentów i pracowników naukowych uczelni wyższych, odbywanie staży i praktyk zawodowych w krajach UE, wizyty studyjne, podejmowanie wspólnych projektów w zakresie szkolenia zawodowego. Turcja uczestniczy również w 7. Programie Ramowym (Badania i rozwój), wspólnotowych programach socjalnych i kulturalnych, które tworzą sieć długoletniej współpracy wspomagającej rozwój i dostosowanie kandydata do acquis.

Opracowany przez KE dokument o Partnerstwie Akcesyjnym zawiera ocenę obszarów priorytetowych, w których wymagane jest dostosowanie oraz generalny zarys sposobów, w jaki pomoc finansowa może wesprzeć ten proces. Dokument zestawia wszystkie formy wsparcia UE dla Turcji i przedstawia szczegółowo zobowiązania władz Turcji w odniesieniu do zwiększania poziomu demokracji i respektowania praw człowieka, stabilizacji makroekonomicznej oraz integracji unijnego acquis do tureckiego systemu prawnego.
UE finansuje corocznie w Turcji tysiące projektów służących przystosowaniu tego kraju do członkostwa w UE – od rozwoju regionalnego do projektów związanych z rozwojem usług socjalnych oraz wsparcia dla przedsiębiorczości. Podkreślenia wymaga, że z tego rodzaju pomocy mogą korzystać wyłącznie firmy sektora MSP.

Projekty współ-finansowane w Turcji ze środków UE wspierają:

• Funkcjonowanie gospodarki rynkowej i wzrost konkurencji
• Przyjęcie, wdrożenie i egzekucję ustawodawstwa UE
• Dialog społeczny/obywatelski Turcja-UE
• Przygotowanie do zarządzania funduszami strukturalnymi

Budżet UE z 2007 r. przewidział przekazanie Turcji ponad 2 mld Euro w ramach IPA w latach 2007-2010. Jest to kwota ramowa, która umożliwiła Turcji planowanie w horyzoncie kilku lat oraz pozostawiła duże pole dla inicjatyw w zakresie zarządzania finansami publicznymi, wdrażania, kontroli i audytu.

Od uruchomienia IPA dla Turcji w 2007 r. do końca 2010 r. ze środków IPA przydzielonych na wykorzystanie w ramach komponentu I (Pomoc w dostosowaniu i tworzeniu struktury instytucjonalnej) zrealizowano 137 projektów, których łączny budżet wyniósł 1,351 mld Euro (928,7 mln Euro pochodziło z UE, 422,8 mln Euro stanowiła kontrybucja Turcji). Wnioski o finansowanie projektów w ramach komponentu I IPA złożyło 70 tureckich instytucji publicznych, w tym Tureckie Siły Zbrojne (TAF), Agencja Pomocy Dzieciom, Unia Miast Tureckich i Turecki Trybunał Konstytucyjny.

Projekty zakontraktowane w 2007 r. lub z okresem realizacji przedłużonym do końca 2011 r. skonsumowały 90% budżetu, a na zmianę alokacji zarezerwowano 10% środków, co świadczy o dobrym wykorzystaniu środków IPA.

Aktualnie dla Turcji obowiązuje dokument wieloletniego planowania wykorzystania środków pomocy przedakcesyjnej (MIPD) na lata 2011-2013 (Instrument for Pre-Accession Assistance (IPA) Multi-Annual Indicative Planning Document (MIPD) 2011-2013 Turkey), który określa priorytety pomocy przed-akcesyjnej UE dla Turcji w oparciu o potrzeby zidentyfikowane w dokumencie Partnerstwa Akcesyjnego oraz wnioski najnowszego raportu KE nt. postępu Turcji w dostosowaniu do unijnego acquis.

W celu zwiększenia sprawności i efektywności wykorzystania środków IPA w okresie programowania 2011-2013, decyzją KE alokacje środów skoncentrowano na pomocy dla wybranych sektorów. Są to:

(1) Wymiar sprawiedliwości, sprawy wewnętrzne i prawa podstawowe(2) Rozwój sektora prywatnego

(3) Środowisko naturalne i zmiany klimatyczne

(4) Transport

(5) Energia

(6) Rozwój społeczny

(7) Rolnictwo i rozwój obszarów wiejskich

Zgodnie z planem wykorzystania środków IPA w latach 2011-2013^[1], Turcja otrzyma w formie pomocy przed-akcesyjnej sumę ogółem 2616,9 mln Euro, ze wskazaniem ich przeznaczenia na określone sektory.

Udziały poszczególnych sektorów oraz kwoty alokacji (w mln Euro) przedstawiają się następująco:

Pomoc finansowa będzie wdrażana za pośrednictwem odnośnych komponentów IPA, jak następuje:

Źródło: Strona internetowa EUSG*

Komponent IPA II - Współpraca transgraniczna, podlega odrębnemu dokumentowi MIPD

Alokacje finansowe mają charakter indykatywny i mogą podlegać pewnym modyfikacjom zależnie od zmiany potrzeb w stosunku do założeń na etapie programowania. Komisja planuje ponadto przyznaczenie ok. 2-5% ogólnej kwoty IPA przyznanej na okres 2011-2013 na wsparcie budowy instytucji społeczeństwa obywatelskiego.

Zbiorcze zestawienie wysokości alokacji IPA dla Turcji, wg komponentów (mln Euro)

Źródło: Strona internetowa EUSG

Instytucje odpowiedzialne za współpracę Turcja-UE:

Rada Stowarzyszeniowa (Association Council), którą współtworzą przedstawiciele tureckiego rządu, Rady UE i Komisji Europejskiej (KE), odpowiada za kształtowanie i ukierunkowanie relacji Turcja-UE poprzez wdrażanie postanowień umowy o stowarzyszeniu w sferach politycznej, gospodarczej i handlowej. Spotkania Rady na szczeblu ministerialnym odbywają się 2 razy w roku, Rada podejmuje decyzje jednogłośnie, Turcja i UE dysponują po 1 głosie.

Komisja ds. Stowarzyszenia (Association Committee)Komisja składa się z ekspertów z UE i Turcji, którzy zajmują się badaniem kwestii technicznych związanych ze stowarzyszeniem i przygotowują listę zagadnień przedkładanych pod obrady Rady Stowarzyszeniowej. Poszczególne rozdziały negocjacyjne przypisane są do 8 pod-komisji:

1. Rolnictwa i rybołóstwa
2. Rynku wewnętrznego i ochrony konkurencji
3. Handlu, przemysłu i produktów ECSC
4. Ds. gospodarczych i monetarnych
5. Ds. innowacyjności
6. Transportu, środowiska naturalnego i energii
7. Rozwoju regionalnego, zatrudnienia i polityki społecznej
8. Ds. celno-podatkowych, przeciwdziałania handlu narkotykami i praniu brudnych pieniędzy

EUSG – Sekretariat Generalny ds. UE, który zajmuje się koordynacją wdrożenia mechanizmów prowadzących do spełnienia wymogów określonych w dokumencie stowarzyszeniowym. EUSG działa obecnie w strukturach Kancelarii Premiera Turcji (wcześniej – MSZ) i podlega bezpośrednio Ministrowi Stanu Egemenowi Bagisowi – głównemu negocjatorowi przystąpienia Turcji do UE. W przededniu wyborów parlamentarnych 12 czerwca 2011 r., rządząca partia AKP zapowiedziała przekształcenie EUSG w nowe Ministerstwo ds. Unii Europejskiej, które koodynować będzie całość spraw związanych z integracją Turcji z UE, co świadczy o rosnącej roli akcesji do UE w priorytetach rządu Turcji.

Delegatura Unii Europejskiej w Turcji rozpoczęła działalność w 1974 r. w Ankarze jako Centrum Prasowo-Informacyjne, w 1987 r. na podstawie umowy Turcji z UE uzyskała stutus misji dyplomatycznej i została przekształcona w Przedstawicielstwo Komisji Europejskiej w Turcji. W 2004 r. nazwę zmieniono na „Delegatura Komisji Europejskiej w Turcji”, obecną nazwę przyjęto w listopadzie 2009 r. Personel Delegatury UE w Ankarze liczy ponad 120 osób, jest to największe przedstawicielstwo zagraniczne UE. Zgodnie z Traktatem Lizbońskim obowiązującym od 1 grudnia 2009 r., Delegatura UE w Ankarze pełni następujące funkcje: - w zakresie relacji zewnętrznych, opracowuje raporty nt. polityki zagranicznej Turcji i reprezentuje UE na szczeblu dyplomatycznym- w odniesieniu do Unii Celnej UE-Turcja, monitoruje rozwój sytuacji gospodarczej, finansowej i handlowej Turcji oraz wdrażanie postanowień Unii Celnej - w zakresie negocjacji akcesyjnych UE-Turcja, monitoruje postęp w spełnieniu wymogów kryteriów politycznych i dostosowaniu do unijnego acquis, wspiera postęp negocjacji składając do centrali UE dzienne raporty dla potrzeb sporządzenia przez KE raportu rocznego - w zakresie programów pomocy przedakcesyjnej, Delegatura wspiera instytucje tureckie odpowiedzialne za stosowanie zdecentralizowanych procedur i monitoruje efektywność wdrażania ponad 250 projektów IPA o wartości ogółem ok. 2 mld Euro.

Przydatne linki:

EUSG Sekretariat Generalny ds. Unii Europejskiej, http://www.abgs.gov.tr/

Delegatura UE w Turcji, http://www.avrupa.info.tr/

Źródła (informacje i ilustracje): strony internetowe EUSG i Delegatury UE w Ankarze

[1]COM (2009) 543 of 14 October 2009